Μία από τις ηγετικές προσωπικότητες -και η πιο εμβληματική- της Επανάστασης του 1821 ήταν χωρίς αμφισβήτηση ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο αρχιστράτηγος που έδρασε στην Πελοπόννησο και γράφτηκε με χρυσά γράμματα στην ελληνική ιστορία ως ο «Γέρος του Μωριά».
Ελαιογραφία σε μουσαμά του Διονύσιου Τσόκου (1853)
Οπλαρχηγός από τα πολύ νεαρά του χρόνια, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης έβαλε τη σφραγίδα του στην Ελληνική Επανάσταση, με τη μαχητικότητά του, την εμπειρία του στο πεδίο και το κοφτερό μυαλό του. Ήταν άλλωστε αυτός στον οποίο οφείλεται αποκλειστικά η άλωση της Τριπολιτσάς, καθώς πίστευε βαθιά ότι έτσι θα επικρατούσε η επανάσταση, γεγονός που του έδωσε την αρχηγία του επαναστατικού στρατού της Πελοποννήσου. Φυσικά αυτή η τεράστια επιτυχία δεν ήταν η μοναδική, καθώς η στρατιωτική του ιδιοφυία οδήγησε στην ολοκληρωτική καταστροφή του στρατού του Δράμαλη στα Δερβενάκια και τον ίδιο στη θέση του αρχιστράτηγου.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Ο Κολοκοτρώνης γεννήθηκε στις 3 Απριλίου 1770 στο Ραμοβούνι της Μεσσηνίας και πέθανε στα 73 του χρόνια στις 4 Φεβρουαρίου 1843.
Σχέδιο από βιβλίο του Φρανσουά Πουκεβίλ (1826)
Ποιο ήταν το επώνυμό του
Καταγόταν από φημισμένη οικογένεια που προερχόταν από το χωριό Ρουπάκι, στα σύνορα Μεσσηνίας-Αρκαδίας. Ήταν γιος του κλεφτοκαπετάνιου Κωνσταντή Κολοκοτρώνη (1747-1780) από το Λιμποβίσι Αρκαδίας και της Γεωργίτσας Κωτσάκη, κόρης προεστού από την Αλωνίσταινα Αρκαδίας. Το επώνυμο της οικογένειας αρχικά ήταν Τζεργίνης, και στη Μεσσηνία ευρίσκοντο 60 οικογένειες με το ίδιο επώνυμο, όπως αναφέρει ο ίδιος στα απομνημονεύματά του. Ο Δήμος Τζεργίνης που ήταν προ-προπάππους του Θεόδωρου και έζησε την εποχή της Βενετοκρατίας στη Πελοπόννησο (1685-1715), είχε έναν υιό που ονομάστηκε Μπότσικας (επίθετο για μικρόσωμο και μαυριδερό). Ο υιός του Μπότσικα ονόματι Γιάννης, ήταν ο πρώτος της γενιάς του που υιοθέτησε το όνομα Κολοκοτρώνης. Κατά την οικογενειακή παράδοση κάποιος Αρβανίτης χαρακτήρισε τον Γιάννη με το προσωνύμιο «Μπιθεκούρας» (στα αρβανίτικα σημαίνει αυτός που έχει δυνατά οπίσθια) και έμεινε στον ίδιο το όνομα «Κολοκοτρώνης», που είναι η ακριβής μετάφραση του αρχικού στη μητρική του γλώσσα.https://b1a55a5856329746f2a09bd7462d78b3.safeframe.googlesyndication.com/safeframe/1-0-38/html/container.html
Λιθογραφία του Άνταμ Φρίντελ (1824)
Τα παιδικά του χρόνια και οι πρώτες τουφεκιές
– Advertisement –
https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-3603370181970960&output=html&h=173&slotname=5939096857&adk=2467172929&adf=559015484&pi=t.ma~as.5939096857&w=691&fwrn=4&lmt=1679748507&rafmt=11&format=691×173&url=https%3A%2F%2Fdirectus.gr%2Ftheodoros-kolokotronis-i-stratiotiki-idiofyia-tis-epanastasis-tou-1821%2F&host=ca-host-pub-2644536267352236&wgl=1&uach=WyJtYWNPUyIsIjExLjIuMyIsImFybSIsIiIsIjExMS4wLjU1NjMuMTEwIixbXSxmYWxzZSxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjExMS4wLjU1NjMuMTEwIl0sWyJOb3QoQTpCcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTExLjAuNTU2My4xMTAiXV0sZmFsc2Vd&dt=1679746735741&bpp=1&bdt=305&idt=407&shv=r20230322&mjsv=m202303210101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D1efd62c067c77283-224641f6c5cd0039%3AT%3D1657027901%3ART%3D1657027901%3AS%3DALNI_Mb8-IpujXTsYJHkb57cqV0DIMIeQg&gpic=UID%3D00000b726ad39f0e%3AT%3D1665681673%3ART%3D1679738593%3AS%3DALNI_MbY9io77QZWdfhdJBVA84K-NEO4ew&prev_fmts=0x0%2C331x276%2C691x173&nras=1&correlator=7216540718705&frm=20&pv=1&ga_vid=885583379.1644518983&ga_sid=1679746736&ga_hid=1078896692&ga_fc=1&rplot=4&u_tz=120&u_his=1&u_h=900&u_w=1440&u_ah=900&u_aw=1440&u_cd=30&u_sd=2&dmc=8&adx=385&ady=3995&biw=1440&bih=732&scr_x=0&scr_y=1149&eid=44777876%2C44759875%2C44759926%2C44759837%2C31073106%2C31073335%2C44787456&oid=2&pvsid=1361584439073612&tmod=57160275&uas=3&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1440%2C0%2C1440%2C900%2C1440%2C732&vis=1&rsz=%7C%7CoEebr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&ifi=4&uci=a!4&btvi=3&fsb=1&xpc=bdICGuLscX&p=https%3A//directus.gr&dtd=M
Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στον πύργο της Καστάνιτσας στη Μάνη. Τον πατέρα του τον έβλεπε πολύ σπάνια. Το όνομα Θεόδωρος ήταν καινούριο στη γενιά του. Του το έδωσαν προς τιμήν του ρώσου αξιωματικού Θεόδωρου Ορλώφ, ο οποίος κατά τη διάρκεια του της Ορλωφικής επανάστασης είχε γίνει πολύ αγαπητός.
Το 1780, ήταν 10 ετών, όταν ο πατέρας του σκοτώθηκε από τους Τούρκους, ένα γεγονός που σημάδεψε τη ζωή του. Σε ηλικία 15 ετών, το 1785, μετακόμισε με τη μητέρα και τα αδέρφια του στο χωριό Άκοβος όπου ζούσε ο θείος του Αναγνώστης. Στα 17 του έγινε οπλαρχηγός του Λεονταρίου και στα 20 του νυμφεύτηκε την κόρη του τοπικού προεστού Αικατερίνη Καρούσου. Στον Άκοβο έζησε τα επόμενα 7 μέχρι το 1797 χρόνια σαν οικογενειάρχης και νοικοκύρης, απέκτησε κτήματα, σπίτι και περιουσία. Επίσης εκεί γεννήθηκαν τα πρώτα παιδιά του.
Λιθογραφία του Τζοβάνι Μπότζι (1825)
Η πορεία έως την κήρυξη Αγώνα
Το 1802 είχε γίνει τόσο επικίνδυνος στους κατακτητές, ώστε ο βοεβόδας της Πάτρας πέτυχε να εκδοθεί σουλτανικό φιρμάνι που τον καταδίκαζε σε θάνατο και ανάθετε την εκτέλεση στους προεστούς, οι οποίοι αν δεν κατόρθωναν να τον σκοτώσουν θα εκτελούνταν οι ίδιοι. Έχοντας αποκτήσει πείρα και στη θάλασσα ως κουρσάρος, το 1805 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης πήρε μέρος στις ναυτικές επιχειρήσεις του ρωσικού στόλου κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο.
Το 1806, κατά τη διάρκεια του μεγάλου διωγμού των κλεφτών από τους κατακτητές, κατόρθωσε να διασωθεί και να καταφύγει στη Ζάκυνθο, όπου κατατάχθηκε στον αγγλικό στρατό κι έφθασε μέχρι τον βαθμό του ταγματάρχη.
Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και στις αρχές του 1821 αποβιβάστηκε στη Μάνη για να λάβει μέρος στον επικείμενο Αγώνα.
Λιθογραφία του Καρλ Κράτσαϊζεν (1828)
Το στρατιωτικό μυαλό που σφράγισε την επανάσταση
Στις 23 Μαρτίου του 1821 συμμετείχε στο υπό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη στρατιωτικό σώμα που κατέλαβε την Καλαμάτα, σηματοδοτώντας την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης.
«Όταν αποφασήσαμε να κάμομε την Επανάσταση, δεν εσυλογισθήκαμε, ούτε πόσοι είμεθα, ούτε πως δεν έχομε άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις, ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε: «Πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα;», αλλά, ως μία βροχή, έπεσε σε όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας, και όλοι, και οι κληρικοί, και οι προεστοί, και οι καπεταναίοι, και οι πεπαιδευμένοι, και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την Επανάσταση», ανέφερε ο Γέρος του Μωριά σε ομιλία του στην Πνύκα πολύ αργότερα, το 1838.
Αμέσως μετά την κατάληψη της Καλαμάτας, έβαλε σκοπό να καταλάβει την Τριπολιτσά, το διοικητικό κέντρο των Οθωμανών στον Μωριά, γιατί αλλιώτικα δεν θα μπορούσε να επικρατήσει η επανάσταση, όπως πίστευε. Η νίκη των Ελλήνων στο Βαλτέτσι (13 Μαΐου 1821) και η άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμβρίου 1821), που οφείλονται αποκλειστικά και μόνο στον Κολοκοτρώνη, τον επέβαλαν ως αρχηγό του επαναστατικού στρατού της Πελοποννήσου.
Στη μάχη των Δερβενακίων (26 – 28 Ιουλίου 1822), όπου καταστράφηκε ο στρατός του Δράμαλη, αναδείχθηκε η στρατηγική του ιδιοφυΐα και η κυβέρνηση Κουντουριώτη τον διόρισε αρχιστράτηγο των επαναστατικών δυνάμεων.
Στη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου, πολλές φορές προσπάθησε να αμβλύνει τις αντιθέσεις ανάμεσα στους αντιπάλους, αλλά παρόλα αυτά δεν απέφυγε τη ρήξη. Μετά από ένοπλες συγκρούσεις, ο ίδιος και ο γιος του συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν στο Ναύπλιο.
Πορτραίτο του Άνταμ Φρίντελ (1832)
Τον απελευθέρωσαν όμως όταν ο Ιμπραήμ απειλούσε να καταστείλει την επανάσταση και θα του αναθέσει εκ νέου την αρχιστρατηγία του Αγώνα. Μετρ του κλεφτοπολέμου και της «καμένης γης», θα κατορθώνει να κρατήσει ζωντανή την επανάσταση μέχρι τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου (7 Οκτωβρίου 1827).
Αξίζει να τονιστεί η στρατηγική φυσιογνωμία του Κολοκοτρώνη, καθώς διοικούσε τα στρατεύματα με ιδιοφυή τρόπο, χρησιμοποιώντας τις τακτικές του κλεφτοπολέμου, ώστε να μπορεί να αντεπεξέρχεται το στράτευμα στην αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου. Ενδεικτικό της δυσκολίας του αγώνα του 1821 είναι το παρακάτω απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του:
«Ο ΙΜΠΡΑΪΜΗΣ ΜΟΥ ΕΠΑΡΑΓΓΕΙΛΕ ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΔΙΑΤΙ ΔΕΝ ΣΤΕΚΩ ΝΑ ΠΟΛΕΜΗΣΩΜΕΝ (ΚΑΤΑ ΜΕΤΩΠΟΝ). ΕΓΩ ΤΟΥ ΑΠΟΚΡΙΘΗΚΑ, ΑΣ ΠΑΡΗ ΠΕΝΤΑΚΟΣΙΟΥΣ, ΧΙΛΙΟΥΣ, ΚΑΙ ΠΑΙΡΝΩ ΚΑΙ ΕΓΩ ΑΛΛΟΥΣ ΤΟΣΟΥΣ, ΚΑΙ ΤΟΤΕ ΠΟΛΕΜΟΥΜΕ, Ή ΑΝ ΘΕΛΗ ΑΣ ΕΛΘΗ ΚΑΙ ΝΑ ΜΟΝΟΜΑΧΗΣΩΜΕΝ ΟΙ ΔΥΟ. ΑΥΤΟΣ ΔΕΝ ΜΕ ΑΠΟΚΡΙΘΗΚΕ ΕΙΣ ΚΑΝΕΝΑ. ΚΑΙ ΑΝ ΗΘΕΛΕ ΤΟ ΔΕΧΘΗ ΤΟ ΕΚΑΜΝΑ ΜΕ ΟΛΗΝ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑΝ, ΔΙΟΤΙ ΕΛΕΓΑ ΑΝ ΧΑΝΟΜΟΥΝ, ΑΣ ΠΗΓΑΙΝΑ, ΑΝ ΤΟΝ ΧΑΛΟΥΣΑ, ΕΓΛΥΤΩΝΑ ΤΟ ΕΘΝΟΣ ΜΟΥ»
Η πολιτική του πορεία και η καταδίκη σε θάνατο
Ως το τέλος της Επανάστασης, ο Κολοκοτρώνης συνέχισε να διαδραματίζει ενεργό ρόλο στα στρατιωτικά και πολιτικά πράγματα της εποχής. Υπήρξε ένθερμος οπαδός της πολιτικής του Καποδίστρια και πρωτοστάτησε στα γεγονότα για την ενθρόνιση του Όθωνα.
Μετά την απελευθέρωση συντάχθηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια κι έγινε ένα από τα επιφανή στελέχη του Ρωσικού Κόμματος.
Το 1833, όμως, οι διαφωνίες του με την Αντιβασιλεία τον οδήγησαν, μαζί με άλλους αγωνιστές, πάλι στις φυλακές της Ακροναυπλίας στο Ναύπλιο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Έτσι, στις 25 Μαΐου 1834, μαζί με τον Πλαπούτα, καταδικάστηκε σε θάνατο. Έλαβε χάρη μετά την ενηλικίωση του Όθωνα το 1835, οπότε και ονομάστηκε στρατηγός και έλαβε το αξίωμα του «Συμβούλου της Επικρατείας».
Ελαιογραφία σε μουσαμά του Διονύσιου Τσόκου (1861)
«Όσον ηµπόρεσα έκαµα το χρέος µου»
«ΟΣΟΝ ΗΜΠΟΡΕΣΑ ΕΚΑΜΑ ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΜΟΥ. ΕΙΔΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΗ, ΕΙΔΑ ΕΚΕΙΝΟ ΟΠΟΥ ΠΟΘΟΥΣΑ ΚΑΙ ΕΓΩ ΚΑΙ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΟΥ ΚΑΙ Ο ΠΑΠΠΟΣ ΜΟΥ ΚΑΙ ΟΛΗ Η ΓΕΝΙΑ ΜΟΥ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΟΛΟΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ. ΚΑΙ ΕΤΣΙ ΑΠΕΦΑΣΙΣΑ ΝΑ ΠΑΩ ΕΙΣ ΕΝΑ ΠΕΡΙΒΟΛΙ, ΟΠΟΥ ΕΙΧΑ ΕΞΩ ΑΠΟ Τ’ ΑΝΑΠΛΙ. ΕΠΗΓΑ, ΕΚΑΘΗΣΑ ΚΑΙ ΑΠΕΡΝΟΥΣΑ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΜΟΥ ΚΑΛΛΙΕΡΓΩΝΤΑΣ. ΚΑΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΗΝ ΝΑ ΒΛΕΠΩ ΝΑ ΠΡΟΟΔΕΥΟΥΝ ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΔΕΝΔΡΑ ΠΟΥ ΕΦΥΤΕΥΑ», ΕΓΡΑΨΕ Ο ΙΔΙΟΣ ΟΤΑΝ ΑΠΟΣΥΡΘΗΚΕ ΣΕ ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ ΟΘΩΝΑ.
Ωστόσο, πριν έρθει στην Ελλάδα ο Όθωνας, οι Μαυροκορδάτος και Κωλέττης -θεωρώντας τον Κολοκοτρώνη ως εμπόδιο στα σχέδια τους για την κάλυψη των θέσεων εξουσίας- τον συκοφαντούσαν και έστειλαν επιστολή στο Μόναχο ότι ετοιμάζει στράτευμα προκειμένου να μην επιτρέψει στον Όθωνα να πατήσει στην Ελλάδα.
Όταν το αντιλήφθηκε αυτό ο Κολοκοτρώνης, έβαλε την στολή και την περικεφαλαία του και πήγε στο Ναύπλιο να υποδεχτεί τον Όθωνα και να υποβάλει τα σέβη του.
Όταν ήρθε η ώρα της δίκης του το 1834, ο Κολοκοτρώνης κλήθηκε να απαντήσει ποιο είναι το επάγγελμά του. Κι εκείνος απάντησε:
«ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ. ΚΡΑΤΑΩ 49 ΧΡΟΝΟΥΣ ΣΤΟ ΧΕΡΙ ΤΟ ΣΟΥΛΝΤΑΔΟ (Σ.Σ.: ΝΤΟΥΦΕΚΙ) ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ. ΠΟΛΕΜΟΥΣΑ ΝΥΧΤΑ-ΜΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ. ΠΕΙΝΑΣΑ, ΔΙΨΑΣΑ, ΔΕΝ ΚΟΙΜΗΘΗΚΑ ΜΙΑ ΖΩΗ. ΕΙΔΑ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΜΟΥ ΝΑ ΠΕΘΑΙΝΟΥΝ, Τ’ ΑΔΕΡΦΙΑ ΜΟΥ ΝΑ ΤΥΡΑΝΝΙΟΥΝΤΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΟΥ ΝΑ ΞΕΨΥΧΑΝΕ ΜΠΡΟΣΤΑ ΜΟΥ. ΜΑ ΔΕΝ ΔΕΙΛΙΑΣΑ. ΠΙΣΤΕΥΑ ΠΩΣ Ο ΘΕΟΣ ΕΙΧΕ ΒΑΛΕΙ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΜΑΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΔΕΝ ΘΑ ΤΗΝ ΕΠΑΙΡΝΕ ΠΙΣΩ».
Ο αρχιστράτηγος στο δικαστήριο αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες, τονίζοντας τα εξής:
«ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΟΝΟ ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΗΤΑΝΕ ΧΩΡΙΣΜΕΝΗ ΣΤΑ ΔΥΟ. ΕΓΩ ΕΚΑΜΑ Ο,ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΣΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙ Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΣΠΑΡΑΓΜΟΣ. ΟΤΑΝ ΕΜΑΘΑ ΤΗΝ ΕΚΛΟΓΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ, ΤΟΥ ΕΣΤΕΙΛΑ, ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΜΟΥ, ΜΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑ ΦΑΝΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΦΟΣΙΩΣΗ ΜΑΣ. ΟΤΑΝ ΗΡΘΕ ΣΤ’ ΑΝΑΠΛΙ, ΣΚΟΡΠΙΣΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΜΟΥ ΚΑΙ ΕΓΩ ΤΡΑΒΗΞΑ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΜΟΥ ΝΑ ΗΣΥΧΑΣΩ».
Έργο του Καρλ Κράτσαϊζεν
Τα τελευταία του χρόνια στην Αθήνα – Πού ζούσε
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Κολοκοτρώνης τα πέρασε στην Αθήνα με την ερωμένη του Μαργαρίτα Βελισσάρη (η σύζυγός του είχε πεθάνει το 1820), στο ιδιόκτητο σπίτι του, στη γωνία των σημερινών οδών Κολοκοτρώνη και Λέκκα.
Την ίδια περίοδο υπαγόρευσε στον Γεώργιο Τερτσέτη τα απομνημονεύματά του, που κυκλοφόρησαν το 1851 με τον τίτλο «Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836» και τα οποία αποτελούν πολύτιμη πηγή για την Ελληνική Επανάσταση.
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης πέθανε στις 16 Φεβρουαρίου 1843 το πρωί, από εγκεφαλικό επεισόδιο, έχοντας επιστρέψει από γλέντι στα βασιλικά ανάκτορα, όπου τα τελευταία χρόνια ήταν υπασπιστής του Όθωνα.
Ο Κολοκοτρώνης κηδεύτηκε με κάθε επισημότητα στην Αθήνα. Το φέρετρο με το νεκρό του ακολούθησε πομπή χιλιάδων λαού σε μια κατανυκτική διαδρομή που διήλθε από τις οδούς Ερμού και Αιόλου για να καταλήξει στον -τότε- Μητροπολιτικό Ναό της Αγίας Ειρήνης, όπου και τελέσθηκε η νεκρώσιμη ακολουθία. Γύρω του βρίσκονταν όλοι οι εναπομείναντες εν ζωή συμπολεμιστές του, όπως οι Γεώργιος Κουντουριώτης, Τζαβέλας, Δημήτρης Πλαπούτας, Ρήγας Παλαμήδης, Μακρυγιάννης, Γιατράκος, Δεληγιάννης κ.α. Στα πόδια του είχε εναποτεθεί μια τουρκική σημαία για να συμβολίζει τις μεγάλες του νίκες επί των Οθωμανών σε όλη τη διάρκεια της επανάστασης.
Από τον γάμο του με την Αικατερίνη Καρούσου απέκτησε τέσσερα παιδιά: τον Πάνο (1798-1824), τον Γενναίο (1806- 1868), τον Κολλίνο (1810-1848) και την Ελένη, ενώ από τη σχέση του με τη Μαργαρίτα Βελισσάρη τον Παναγιωτάκη (1836-1893), τον οποίο αναγνώρισε με τη διαθήκη του.