Εάν οι δημόσιοι υπάλληλοι στην Άγκυρα αποτελούν ακριβές βαρόμετρο για την αλλαγή των μετώπων στην εθνική πολιτική της Τουρκίας, τότε ο μακροβιότερος ηγέτης της χώρας, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, θα μπορούσε πραγματικά να έχει πρόβλημα στις εκλογές του Μαΐου.
Η αξιωματική αντιπολίτευση, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), λέει ότι οι γραφειοκράτες στέλνουν ήδη τα βιογραφικά τους για να προετοιμαστούν για μια νέα τάξη πραγμάτων, διαισθανόμενοι ότι αυτό θα μπορούσε να είναι το τέλος της κυριαρχίας του Ερντογάν πάνω από δύο δεκαετίες στο κράτος.
Αυτό θα αποτελούσε ανακούφιση για πολλούς στη Δύση, οι οποίοι απογοητεύονται ολοένα και περισσότερο από την συγκρουσιακή κρατική συμπεριφορά του ισλαμιστή λαϊκιστή σε ένα στρατηγικό βαρίδι 85 εκατομμυρίων ανθρώπων. Μόνο τους τελευταίους μήνες, η Τουρκία παρείχε αθόρυβα στη Ρωσία μυστικές εμπορικές διαδρομές για να ξεπεράσει τις κυρώσεις, επέβαλε βέτο στην είσοδο της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και ενέπλεξε την Ελλάδα σε υψηλού κινδύνου μπρα ντε φερ με μαχητικά αεροσκάφη πάνω από το Αιγαίο.
Αλλά μήπως το CHP διαβάζει πάρα πολλά στον καταιγισμό των βιογραφικών σημειωμάτων; Μήπως οι αξιωματούχοι απλά αντισταθμίζουν τα στοιχήματά τους;
Πιθανώς, αλλά η συμπεριφορά τους είναι σαφής αντανάκλαση της αυξημένης νευρικότητας στους διαδρόμους της εξουσίας. Ο κρατικός μηχανισμός προετοιμάζεται για ένα σοκ. Και μετά τον χειρότερο σεισμό εδώ και σχεδόν έναν αιώνα – καθώς και χρόνια οικονομικής κακοδιαχείρισης – υπάρχει μια πυρετώδης προσμονή για αλλαγές στο κοινοβούλιο και τα κομματικά επιτελεία.
Είναι «50-50»
Για χρόνια, το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του προέδρου αποπνέει αυτοπεποίθηση ενόψει των εκλογών – και δικαιολογημένα. Σε μια σχεδόν αδιάκοπη σειρά, ο Ερντογάν έχει κερδίσει δύο προεδρικές αναμετρήσεις, τρία δημοψηφίσματα για την τροποποίηση του Συντάγματος και πέντε βουλευτικές εκλογές. Αλλά σήμερα, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Τώρα, ακόμη και οι υποστηρικτές του Τούρκου προέδρου αναγνωρίζουν ότι, μετά από πάνω από 20 χρόνια στην εξουσία, η απήχηση του Ερντογάν φθίνει. Και παρόλο που το 2018 έφτασε με καταιγιστικό ρυθμό στη νίκη, είναι σημαντικό ότι το CHP κέρδισε τις κρίσιμες δημαρχιακές εκλογές στις μεγάλες πόλεις της Άγκυρας, της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης την επόμενη χρονιά.
«Είναι 50-50», δήλωσε υψηλόβαθμο μέλος της διοίκησης. «Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι έρχεται η αλλαγή».
Οι δημοσκοπήσεις στην Τουρκία μπορεί να είναι μια σκοτεινή επιχείρηση, με τα κόμματα να διεξάγουν ιδιωτικές έρευνες που συχνά παράγουν βολικά αποτελέσματα για τις εκστρατείες τους. Παρόλα αυτά, οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν την αντιπολίτευση να προηγείται περισσότερο από 10 μονάδες, αν και η ομάδα Ερντογάν υποστηρίζει ότι θα εξακολουθεί να έχει το προβάδισμα τον Μάιο.
Ωστόσο, ένας ανώτερος γνώστης του ΑΚΡ δήλωσε ότι σε μια συνάντηση υψηλού επιπέδου, που πραγματοποιήθηκε αμέσως μετά τον καταστροφικό σεισμό του Φεβρουαρίου, κατά τον οποίο έχασαν τη ζωή τους πάνω από 48.000 άνθρωποι στην Τουρκία, αρκετά στελέχη του κόμματος ήταν τόσο εκνευρισμένα που ζήτησαν την αναβολή των εκλογών, για να ακυρωθούν από τον Ερντογάν.
Οι επικριτές του λένε ότι οι εκλογές του Μαΐου, οι οποίες θα αναδείξουν και το κοινοβούλιο, είναι μια τελευταία ευκαιρία για τη διάσωση της τουρκικής δημοκρατίας. Ο φόβος τους είναι ότι ο Ερντογάν βλέπει την ψηφοφορία ως μια ιστορική ευκαιρία – ακριβώς 100 χρόνια μετά την ίδρυση της κοσμικής δημοκρατίας του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ – να κατευθύνει τη χώρα προς μια πιο θρησκευτικά συντηρητική κατεύθυνση, με ακόμη μεγαλύτερες εξουσίες για τον ίδιο και την κλίκα του.
Ενώ οι υποστηρικτές αποκαλούν τον πρόεδρο «ο ψηλός άνδρας», οι αντίπαλοί του τον έχουν βαφτίσει «ο μοναδικός άνδρας» λόγω της σχεδόν βασιλικής συγκέντρωσης της ατομικής του ισχύος.
Αλλά οι πιστοί του ΑΚΡ ανταπαντούν ότι, αν κερδίσει, ο Ερντογάν θα επιδιώξει να θέσει το κράτος στην υπηρεσία του λαού – προωθώντας τα πλούσια έργα κοινωνικής πρόνοιας και κατασκευών που του έχουν κερδίσει την υποστήριξη.
Ο σεισμός
Πολλά κυβερνητικά και κομματικά στελέχη έχουν διαταχθεί να σιωπήσουν κατά την ευαίσθητη προεκλογική περίοδο και θα μιλήσουν μόνο υπό τον όρο της ανωνυμίας – όπως συμβαίνει και με ορισμένα στελέχη της αντιπολίτευσης που ανησυχούν για αντίποινα από το κράτος. Το POLITICO μίλησε με μερικούς από αυτούς τους ανώτερους αξιωματούχους, πολιτικούς και κυβερνητικούς γνώστες για τα σχέδια του Ερντογάν για τις εκλογές και μετά, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
Όπως είναι αναμενόμενο, ένα θέμα στέκεται να κυριαρχήσει.
«Από εδώ και πέρα, οι εκλογές σημαίνουν σεισμό», δήλωσε ο ανώτερος πληροφοριοδότης από το AKP.
Οι επικριτές του Ερντογάν του επιτίθενται για τον χειρισμό της καταστροφής. Το κόμμα του επικρίνεται ευρέως ότι βρίσκεται πολύ κοντά στις άθλιες κατασκευαστικές εταιρείες, των οποίων τα γκρεμισμένα κτίρια αύξησαν τον αριθμό των νεκρών.
Οι αντίπαλοί του τον κατηγορούν επίσης εδώ και καιρό για αυτό που λένε ότι είναι χρόνια αυταρχισμού – ως πρωθυπουργός μεταξύ 2003 και 2014 και ως πρόεδρος έκτοτε – ενώ οι θεσμοί παρακμάζουν και οι πολιτικοί αντίπαλοι φυλακίζονται.
Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ηγέτης του CHP, ήταν ο πρώτος ηγέτης του κόμματος που επισκέφθηκε τη σεισμόπληκτη περιοχή. «Αν υπάρχει κάποιος υπεύθυνος για αυτή την κατάσταση, αυτός είναι ο Ερντογάν. Είναι αυτό το κυβερνών κόμμα που δεν έχει προετοιμάσει τη χώρα για σεισμό εδώ και 20 χρόνια», δήλωσε σε βιντεοσκοπημένο μήνυμα μια ημέρα μετά την καταστροφή.
Παρόλα αυτά, ο Ερντογάν προσαρμόζει προσεκτικά την εκστρατεία του στη νηφάλια εθνική ατμόσφαιρα. Ασυνήθιστα γι’ αυτόν, συγκρατεί -μέχρι στιγμής- τον εντυπωσιασμό και τις ύβρεις. Ένας πολιτικός προσκείμενος στον πρόεδρο δήλωσε ότι η προεκλογική εκστρατεία θα είναι «επίσημη, αποφασιστική και ενωτική», εστιάζοντας στο έργο ανακούφισης και αποκατάστασης στην περιοχή που επλήγη από τον σεισμό.
Πρόσθεσε ότι πάνω από τα δύο τρίτα των σχεδόν 300 βουλευτών του ΑΚΡ κατευθύνθηκαν στην περιοχή την πρώτη εβδομάδα μετά την καταστροφή και ότι περισσότεροι από 100 δραστηριοποιούνται στην περιοχή αυτή τη στιγμή.
Πάντα πρόθυμος να προβάλλει τον εαυτό του ως άνθρωπο της δράσης, ο Ερντογάν θέλει επίσης να φανεί ότι έχει σημειώσει πρόοδο στην ανοικοδόμηση πριν από την ψηφοφορία. Με 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους να έχουν μείνει άστεγοι και τουλάχιστον 500.000 νέα σπίτια να απαιτούνται, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ο πρόεδρος έχει υποσχεθεί ότι η ανοικοδόμηση θα ολοκληρωθεί εντός ενός έτους. Ο υπουργός αστικών υποθέσεων του Ερντογάν έχει ήδη ανακοινώσει την έναρξη της κατασκευής 72.000 κατοικιών στο Καχραμανμαράς -το επίκεντρο του σεισμού των 7,8 βαθμών- ενώ περίπου 50 εταιρείες, ορισμένες από τις οποίες πρόσκεινται στο ΑΚΡ, έχουν αρχίσει να ανταγωνίζονται για διαγωνισμούς για την ανοικοδόμηση της περιοχής.
«Οι Τούρκοι αγαπούν τη σταθερότητα και την ισχυρή διοίκηση», δήλωσε πρόσωπο που βρίσκεται κοντά στον Ερντογάν. «Υπάρχει η αίσθηση ότι αυτό μπορεί να γίνει μόνο από τον Ερντογάν. Και είναι ο μόνος που μπορεί να χτίσει σπίτια μέσα σε ένα χρόνο».
Ο ανώτερος πληροφοριοδότης συμφώνησε: «Οι κατασκευές είναι αυτό που είναι το ζητούμενο αυτής της κυβέρνησης. Αυτό είναι το πράγμα που γνωρίζουν καλύτερα».
Όσον αφορά το ζήτημα της συγκεντρωτικής εξουσίας, ωστόσο, η γωνιά του προέδρου υποστηρίζει ότι το ισχυρό στυλ ηγεσίας του είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο είναι καλά εξοπλισμένος για να αντιμετωπίσει τέτοιες καταστροφές.
«Οι κρίσεις που έχει βιώσει η ανθρωπότητα – όπως η πανδημία, ο πόλεμος, τα οικονομικά, η έλλειψη τροφίμων – κατέδειξαν και πάλι τη σημασία της ισχυρής και σταθερής πολιτικής ηγεσίας», δήλωσε στο POLITICO ο Fahrettin Altun, διευθυντής επικοινωνίας του Ερντογάν.
Επισημαίνοντας τη διεθνή εμβέλεια των φιλοδοξιών του Ερντογάν, ο Altun πρόσθεσε ότι εάν ο πρόεδρος εξασφαλίσει την επανεκλογή του, η χώρα δεν θα επιδιώξει απλώς να ενεργήσει ως «σταθεροποιητική, αποτελεσματική περιφερειακή δύναμη», αλλά ως «ισχυρός παγκόσμιος παράγοντας» με δική της εξωτερική πολιτική και λύσεις ασφαλείας.
Εκλογική μηχανή
Παρ’ όλα αυτά, η έκταση της καταστροφής έχει τραυματίσει εκατομμύρια Τούρκους και αυτό θα επιτείνει τις προκλήσεις που ήδη αντιμετώπιζε ο Ερντογάν φέτος, κυρίως λόγω των οικονομικών δυσκολιών της Τουρκίας, όπως ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός και το εμπορικό έλλειμμα ρεκόρ. Ο Ερντογάν, ένας ανορθόδοξος οικονομολόγος, θεωρείται ότι έριξε λάδι στη φωτιά της αύξησης των τιμών μειώνοντας τα επιτόκια.
Η διχασμένη αντιπολίτευση της χώρας έχει τελικά ενωθεί γύρω από έναν και μόνο υποψήφιο, τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου – τον επί μακρόν ηγέτη του κύριου κόμματος της κοσμικής αντιπολίτευσης, έναν άνθρωπο που μιλάει τόσο ήπια όσο ο Ερντογάν είναι θρασύς. Και είναι κρίσιμο ότι το φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα δήλωσε επίσης ότι δεν θα κατεβάσει υποψήφιο, επιτρέποντας ένα ακόμη πιο ενιαίο ψηφοδέλτιο κατά του Ερντογάν.
Αν και η αντιπολίτευση αισθάνεται ότι δεν είχε ποτέ τέτοια δυναμική, ωστόσο, το στρατόπεδο του Ερντογάν λέει ότι οι εκτεταμένες ιδιωτικές δημοσκοπήσεις του προέδρου λένε μια διαφορετική ιστορία. Προσθέτουν ότι όταν οι άνθρωποι ερωτώνται ποιος πιστεύουν ότι θα κερδίσει τις εκλογές – συχνά ένας ακριβής προγνωστικός δείκτης του τελικού αποτελέσματος – πάνω από το 50% λένε Ερντογάν.
«Ο Ερντογάν είναι μια εκλογική μηχανή», παραδέχθηκε αξιωματούχος του CHP. «Δεν θεωρούμε τις εκλογές δεδομένες . Πρέπει να γνωρίζουμε πώς θα οργανωθούν οι κάλπες και οι κατάλογοι ψηφοφόρων από τη σεισμόπληκτη περιοχή».
Πράγματι, η διεξαγωγή των εκλογών τόσο σύντομα μετά από μια τέτοια καταστροφή – και σε μια περιοχή που εξακολουθεί να υπόκειται σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης από τον Ερντογάν – αποτελεί μια τεράστια υλικοτεχνική πρόκληση και μια πιθανή απειλή για μια δίκαιη και διαφανή αναμέτρηση.
Ο επίσημος απολογισμός των νεκρών μπορεί να υπολείπεται ακόμη κατά χιλιάδες, καθώς η ζοφερή, κοπιαστική εργασία για την ανεύρεση πτωμάτων κάτω από τα ερείπια σέρνεται- και από τις εκατοντάδες χιλιάδες που έμειναν άστεγοι, πολλοί έχουν καταφύγει σε άλλα σημεία της χώρας, ενώ άλλοι προσπαθούν να προστατευτούν σε σκηνές. Αυτές οι ασάφειες, σχετικά με το ποιος βρίσκεται πού – και πού ψηφίζει – αποτελούν πιθανό πλεονέκτημα για τον πρόεδρο.
Οι αντίπαλοι έχουν επίσης εικάσει ότι η κυβέρνηση του Ερντογάν θα μπορούσε να χειραγωγήσει περίπου το 5% των ψήφων, ιδιαίτερα σε τέτοιες συγκεχυμένες συνθήκες – αν και το ΑΚΡ πάντα απέρριπτε οργισμένα τέτοιους υπαινιγμούς.
«Η ασφάλεια της ψηφοφορίας είναι το κύριο ζήτημα», δήλωσε ένας πολιτικός ερευνητής που ζήτησε να διατηρήσει την ανωνυμία του. «Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου δεν ανταγωνίζεται μόνο τον Ερντογάν, αλλά και τον κρατικό μηχανισμό ασφαλείας, το δικαστικό σύστημα και τον οικονομικό μηχανισμό που βρίσκεται υπό τον έλεγχό του».
Περιφερειακός παράγοντας
Οι γραμμές μάχης των εκλογών έχουν χαραχθεί με σαφήνεια: Ο Ερντογάν θα υποστηρίξει ότι είναι σε μοναδική θέση να βοηθήσει την Τουρκία να ξεπεράσει την καταστροφή, ενώ οι αντίπαλοί του θα του χρεώσουν τα περισσότερα από τα σημερινά προβλήματα της χώρας. Έτσι, εάν ο Ερντογάν θριαμβεύσει, η εσωτερική ατζέντα φαίνεται επίσης ξεκάθαρη, τουλάχιστον για τα πρώτα χρόνια: Η ανακούφιση από τον σεισμό και το έργο μαμούθ της ανοικοδόμησης θα κυριαρχήσουν στα πρωτοσέλιδα, ακόμη και όταν οι επικριτές του Ερντογάν ισχυρίζονται ότι χρησιμοποιεί την εξουσία του στο κράτος για να περιορίσει την πολιτική συζήτηση.
Για τον υπόλοιπο κόσμο, ωστόσο, το επίκεντρο θα είναι η εξωτερική πολιτική, ακριβώς όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζει να καταδεικνύει πόσο σημαντικός στρατηγικός παίκτης είναι η Τουρκία, δεδομένου του ρόλου της, για παράδειγμα, στη διαμεσολάβηση για συμφωνίες σιτηρών μεταξύ Κιέβου και Μόσχας.
Εν τω μεταξύ, η Σουηδία περιμένει τη σύμφωνη γνώμη του Ερντογάν για να μπορέσει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ – ένα ιδιαίτερα δύσκολο ζήτημα για τη Στοκχόλμη λόγω των διαφορών με την Άγκυρα που κυμαίνονται από κουρδικά ζητήματα μέχρι αιτήματα έκδοσης και το κάψιμο ενός Κορανίου έξω από την τουρκική πρεσβεία.
Προφανώς, μετά από τόσα χρόνια Ερντογάν, η Τουρκία έχει συνηθίσει να τραβάει το βάρος της ως ανεξάρτητος παράγοντας και, παρά τη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ, είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένας υποτακτικός ακόλουθος μιας συμμαχίας υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών.
«Μέσα σε 20 χρόνια, φέραμε την Τουρκία σε ένα κρίσιμο σημείο», δήλωσε ο Akif Çağatay Kılıç, πρώην υπουργός και νυν επικεφαλής του AKP στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων του τουρκικού κοινοβουλίου. «Το γεγονός ότι σήμερα ζητείται η γνώμη μας για τη Μέση Ανατολή, το Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο και τη Ρωσία δείχνει ότι η Τουρκία βρίσκεται στο επίκεντρο».
Πρόσθεσε ότι η Τουρκία θα συνεχίσει να είναι ανεξάρτητος περιφερειακός παράγοντας και φορέας λήψης αποφάσεων, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα των εκλογών – και πολλά από αυτά είναι κληρονομιά του Ερντογάν.
Καθώς ο ίδιος ο πρόεδρος προετοιμάζεται για τις πιο δύσκολες εκλογές της θητείας του στην εξουσία, η αίσθηση ότι έχει μεταμορφώσει την Τουρκία είναι εξίσου ισχυρή με τα μηνύματα ότι, αυτή τη φορά, δίνει μάχη για την επιβίωσή του.
Η μάχη είναι δύσκολη, οι πιθανότητες ίσως να είναι λίγο περισσότερες από μια ζαριά. Και παρόλο που οι πολιτικές ικανότητες του Ερντογάν έχουν φθαρεί κατά τη διάρκεια των δύο δεκαετιών στην εξουσία, η μηχανή του ΑΚΡ διατηρεί την πίστη της.
«Παρακολουθεί την όλη κατάσταση με ψυχραιμία», δήλωσε ο ανώτερος γνώστης των τεκταινόμενων στο ΑΚΡ, προτού κάνει μια απροσδόκητη θρησκευτική σύγκριση. «Είναι σαν βράχος, όπως ο Άγιος Πέτρος στη Ρώμη».